85 Rocznica Zbrodni Katyńskiej

Katyń, niewielka wieś w zachodniej Rosji, to miejsce dla Polaków tragiczne, jak żadne inne. Wiążą się z nią dwa dramatyczne wydarzenia – Zbrodnia Katyńska i katastrofa polskiego samolotu z prezydentem RP na pokładzie Lechem Kaczyńskim, którego załoga leciała upamiętnić ofiary tego właśnie ludobójstwa. 13 kwietnia przypada Rocznica Zbrodni Katyńskiej oraz Dzień Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej.

Przygotowania do Zbrodni

Rosjanie wymordowali w Katyniu elitę polskiego społeczeństwa, w tym oficerów i żołnierzy Wojska Polskiego, naukowców, lekarzy, nauczycieli czy przedsiębiorców. Do aresztowań doszło po agresji ZSRR na Polskę 17 września 1939 roku. Schwytanych, wbrew konwencjom międzynarodowym, wywieziono do obozów dla polskich jeńców w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie. Decyzja o eksterminacji zapadła na najwyższym szczeblu – komisarz spraw wewnętrznych Ławrientij Beria skierował pismo do Stalina, w którym zaproponował zastosowanie najwyższego wymiaru kary, bez przeprowadzenia śledztwa czy aktu oskarżenia. Polaków jednogłośnie uznano za wrogów władzy sowieckiej i skazano na śmierć.

Wywózki i egzekucja

Jeńców ze Starobielska wymordowano w Charkowie i pochowano na przedmieściach miasta w Piatichatkach, Polacy z Ostaszkowa zostali zastrzeleni w Kalininie (obecnie Twer), ich ciała pochowano w Miednoje. Pierwszy transport jeńców z Kozielska na egzekucję do Katynia wyruszył 3 kwietnia 1940 roku. Przez kolejne dni obóz opuszczały konwoje liczące od 50 do 340 osób, dla których była to ostatnia podróż w życiu. Szczęście miała tylko ostatnia grupa, która 12 maja z niewyjaśnionych do dziś powodów została cofnięta na stację Babynino – oni przeżyli.

Miejsce, gdzie Sowieci dokonali zbrodni to tzw. uroczysko Kozie Góry. Ofiarom, szczególnie tym młodszym i silniejszym, wiązano z tyłu ręce sznurem i nad masowym grobem strzelano w potylicę z bliskiej odległości. Część Polaków zamordowano w piwnicach więzienia w Smoleńsku, również strzałem w tył głowy. Ciała zwożono potem do lasu katyńskiego.

W Katyniu wymordowano około 4400 jeńców, łącznie liczba ofiar powiązana ze Zbrodnią Katyńską to około 22 tysięcy ludzi.

Odkrycie masowego grobu

Jako pierwsi dowody tego ludobójstwa odkryli Niemcy, którzy na podstawie informacji od miejscowej ludności rozpoczęli prace ekshumacyjne. 11 kwietnia 1943 roku Agencja Transocean poinformowała o odkryciu masowego grobu ze zwłokami oficerów polskich w Katyniu. Dwa dni później potwierdzono te informacje na oficjalnej konferencji, a data 13 kwietnia stała się symboliczną rocznicą Zbrodni Katyńskiej.

Strona rosyjska już dwa dni później zaprzeczyła, że popełniła morderstwa, a winę zrzuciła na Niemców. Polski rząd, który bezskutecznie szukał zaginionych jeńców, zwrócił się do Międzynarodowego Czerwonego Krzyża o przeprowadzenie śledztwa. Podobnie uczynili Niemcy, jednak Stalin zablokował jakiekolwiek działania na terenie Katynia. Jednocześnie oskarżył Polskę o współpracę z nazistami i wykorzystał ten pretekst, by zawiesić stosunki z naszym rządem.

Zbrodnia Katyńska w PRL i wolnej Polsce

Zbrodnia Katyńska przez wiele lat była tematem tabu w Polsce. Zaprzeczały jej władze ZSRR, więc także w naszym kraju wspominanie o niej głośno było ryzykowne. Nie było mowy o oficjalnych kanałach informacji, jak telewizja, książki czy podręczniki szkolne. Kolejne pokolenia dowiadywały się o tej masakrze „po cichu” od swoich dziadków, rodziców. Dopiero 13 kwietnia 1990 roku sprawcy przyznali, ze takie wydarzenie miało miejsce i przekazali pierwsze dokumenty dotyczące wydarzeń z 1940 roku.

Wciąż jednak było wiele niejasności o Zbrodni Katyńskiej, dlatego przez lata próbowano odkryć, co stało się w Katyniu. Śledztwa prowadzone po stronie rosyjskiej umniejszały tylko skalę morderstw, nie wskazując nawet winnych. Pierwsze polskie śledztwo w latach 1993–1995 nie przyniosło żadnych efektów, dopiero te zainicjowane w 2004 przez IPN pozwoliło zdobyć więcej informacji. 16 kwietnia 2012 roku Europejski Trybunał Praw Człowieka ogłosił, że za zbrodnie odpowiedzialne są władze stalinowskie i NKWD.

Ze Zbrodnią Katyńską wiążę się inna tragiczna historia, czyli katastrofa samolotu pod Smoleńskiem, w której zginęło 96 osób. Wśród ofiar był prezydent RP Lech Kaczyński z małżonką Marią Kaczyńską, ostatni prezydent RP na uchodźstwie Ryszard Kaczorowski, członkowie rządu, ministerstw czy duchowni. Celem ich podróży był właśnie Katyń, gdzie mieli wziąć udział w obchodach 70. rocznicy Zbrodni Katyńskiej. W pewnym sensie historia zatoczyła koło, kolejny raz rosyjska ziemia stała się grobem dla naszych rodaków…