Piątek

Wczoraj, 20 grudnia 2024, był piątek

Polska nazwa tego dnia, tak samo jak w innych językach słowiańskich, pochodzi od liczby pięć. Przykłady: białoruskie „пятніца” („pyatnitsa”), bułgarskie „петък” („petŭk”), czeskie „pátek”, rosyjskie „пятница” („piatnica”), serbskie, chorwackie „petak”, słowackie „piatok”, słoweńskie „petek”, ukraińskie „п'ятниця” („p'yatnitsya”) . Węgierskie słowo „péntek” jest zapożyczeniem z panońskiego dialektu języka słowiańskiego. Podobna etymologia występuje w językach bałtyckich, np. w litewskim. Piątek u naszych sąsiadów nazywany jest „penktadienis”.

Wiele krajów używa terminologii związanej z rzymską boginią Wenus, w mitologii greckiej znanej jako Afrodyta. Bierze się to stąd, że w starożytnym Rzymie każdy dzień miał przypisanego opiekuna – boga/planetę. Piątek dedykowany był właśnie bogini miłości. Łacińska nazwa „dies Veneris”, czyli „dzień Wenus” wpłynęła na nazewnictwo w języku hiszpańskim „viernes”, włoskim „venerdì”, francuskim „vendredi” czy rumuńskim „vineri”.

W mitologii nordyckiej odpowiednikiem Wenus jest Freja, stąd w językach germańskich pojawiają się takie nazwy jak: angielskie „Friday”, niemieckie „Freitag”, w językach norweskim, duńskim, szwedzkim piątek to „fredag”, natomiast w niderlandzkim „vrijdag”.

Według normy ISO-8601, obowiązującej w większości państw na świecie, piątek jest piątym dniem tygodnia. W tradycji biblijnej – chrześcijańskiej i żydowskiej, gdzie pierwszym dniem jest niedziela, piątek to dzień szósty. Stąd od liczby sześć pochodzi portugalskie „sexta-feira”. Podobnie w przypadku innych dni jest w języku greckim, ale piątek stanowi akurat wyjątek. W tym przypadku zamiast liczby porządkowej występuje słowo „Paraskevi” ( „Παρασκευή” ) oznaczające „przygotować". Nawiązuje to do tradycji biblijnej, w której piątek był dniem przygotowania do sobotniej Paschy.

Kolejne dni

Ciekawostki

Piątek jest symbolicznym i ważnym dniem w wielu religiach

W tradycji chrześcijańskiej w piątek ukrzyżowano Jezusa Chrystusa. Wielki Piątek przed Wielkanocą upamiętnia to wydarzenie, a katolicy tradycyjnie powstrzymują się od jedzenia mięsa. Dozwolone są ryby, wiąże się z tym ciekawa anegdota, a zarazem lekcja przedsiębiorczości. Kanapka z rybą (Filet-O-Fish) wynaleziona w 1962 roku przez Lou Groena, właściciela marki McDonald's w Cincinnati, była odpowiedzią na spadek sprzedaży hamburgerów w piątki, wynikający właśnie z rzymsko-katolickiej praktyki wstrzymywania się od jedzenia.

W judaizmie wraz z zachodem słońca rozpoczyna się szabat, czyli święty dzień na pamiątkę tego, że siódmego dnia po zakończeniu aktu stworzenia Bóg odpoczywał. Szabat kończy się w sobotę po zachodzie słońca.

Dla wyznawców islamu piątek jest świętym dniem, tak samo jak niedziela w chrześcijaństwie i sobota w judaizmie. Obchody piątkowe w islamie obejmują uczestnictwo w meczecie na modlitwie zborowej. Piątek jest uważany za dzień pokoju i miłosierdzia, a także dzień odpoczynku.

W kulturze zachodniej piątek wieczór to jeden z najprzyjemniejszych momentów w całym tygodniu, wtedy bowiem zaczyna się weekend. W związku z tym w tym dniu odbywają się liczne imprezy klubowe, koncerty, wernisaże i wiele podobnych, a ludzie spotykają się na domówkach, jedzą pizzę i piją alkohol. W Polsce wystarczy przywołać powiedzenie „piątek, piątunio” , który w każdym wyzwala radość ze zbliżającego się wolnego. Weselszą atmosferę z pewnością widać w wielu biurach, czym najlepszym potwierdzeniem jest Casual Friday. To termin, który jest związany z dress code'm, czyli wymogami odnośnie ubioru w pracy. Niektóre firmy, które wymagają od pracowników noszenia garnituru, koszuli, krawata, w piątek pozwalają na luźniejszy strój. Zwyczaj ten wywodzi się z Hawaii, a w języku polskim nazywany jest „dniem bez krawata”. Czasami w krajach angielskojęzycznych piątek nazywany jest "Dniem Poetów" od angielskiego "POETS day" co jest akronimem od "Piss off early, tomorrow's Saturday".

Od Casual Friday są wyjątki, a najsłynniejszy to Black Friday, czyli Czarny piątek. To święto sprzedażowe po Święcie Dziękczynienia w Stanach Zjednoczonych - w tym dniu sklepy, galerie oferują jednodniowe, niezwykle atrakcyjne zniżki i promocje, a ludzie czekają na otwarcie całą noc. Dla sprzedawców jest to zazwyczaj najważniejszy i najbardziej dochodowy dzień w ciągu całego roku. Black Friday obchodzony jest także w innych krajach, również w Polsce. Na szczęście odbywa się w spokojnej atmosferze, w przeciwieństwie do Ameryki, gdzie awantury w kolejkach są nagminne.


Pech czy szczęście?

Piątek w niektórych kulturach uważany jest za pechowy. Za szczególnie nieszczęśliwy dzień uważają go żeglarze, co wiąże się z odwiecznym przesądem, że nie należy wtedy rozpoczynać rejsu. Uzasadnieniem jest znana wśród ludzi morza legenda o statku HMS Friday. W XIX wieku miał on zadać kłam przesądowi, dlatego zbudowany na specjalne zamówienie okręt wyruszył w dziewiczy rejs w piątek 13-go , pod dowództwem, kapitana Jamesa Friday’a (nazwiska chyba nie trzeba tłumaczyć). Od tej pory okręt zaginął i nigdy go nie odnaleziono. Ta historia, choć opowiadana w różnych wersjach, najprawdopodobniej jest jednak zmyślona - nie ma żadnych dowodów na to, że kiedykolwiek istniał statek HMS Friday.

Piątek 13 nie wszędzie jest uważany za pechowy. Na należących do Wielkiej Brytanii Hebrydach (archipelag około 500 wysp na Oceanie Atlantyckim, wzdłuż północno-zachodnich wybrzeży Szkocji) uważa się, że to szczęśliwy dzień do siewu nasion. Najprawdopodobniej chodzi o to, że Jezusa ukrzyżowano w piątek, po czym zmartwychwstał. Nasiona pogrzebane w ziemi mają dzięki temu wyrosnąć na piękne rośliny.


Karty z piątkowej historii

- 24 maja 1844 roku Samuel Morse wysłał pierwszą wiadomość telegraficzną. Była to sentencja z Biblii „What hath God wrought”. Wiadomość ta została nadana z Sądu Najwyższego w Waszyngtonie do Baltimore.

- 17 grudnia 1903 roku odbył się pierwszy lot samolotem braci Wright.

- 29 maja 1953 roku Nowozelandczyk Edmund Hillary oraz pochodzący z Nepalu Tenzing Norgay zdobyli wierzchołek Mount Everestu. Brytyjska ekspedycja była pierwszą skuteczną próbą zdobycia najwyższego szczytu na Ziemi.

- 15 sierpnia 1969 roku rozpoczął się festiwal Woodstock, który okazał się jednym z największych zlotów młodzieżowych końca lat 60 XX. Mimo, że nie był reklamowany w środkach masowego przekazu, na farmie M. Yasgura w Bethel koło Nowego Jorku pojawiło się ponad 400 tys. ludzi. Hasłem festiwalu było: „Peace, Love and Happiness” („pokój, miłość i szczęście”). To historyczne wydarzenie miało zarówno symboliczny wymiar jeśli chodzi o muzykę, jak i politykę czy sytuację społeczną.

- 7 lutego 1992 roku podpisano traktat z Maastricht, dzięki któremu 1 listopada 1993 roku powstała Unia Europejska.