Piątek Trzynastego

Piątek i trzynasty dzień miesiąca to najprawdopodobniej najbardziej pechowe zestawienie, jakie można sobie wyobrazić. Skąd to się wzięło? Czy rzeczywiście lepiej wtedy nie wychodzić z łóżka? Więcej o tym w tekście.


Popularna fobia

Piątek 13 jest uznawany za pechową datę na całym świecie, nie jest to więc wymysł jednego czy dwóch narodów. Przesąd jest znany w krajach anglojęzycznych, francuskojęzycznych i portugalskojęzycznych, a także m. in. w Polsce, Niemczech, Austrii, Irlandii, Szwecji, Danii, Słowacji, Czechach, Bułgarii, czy Belgii. Trzeba odnotować, że Włosi za pechowy uważają piątek siedemnastego, natomiast Hiszpanie, Rumunii i Grecy wtorek trzynastego. Za każdym razem pojawia się więc przynajmniej jeden z dwóch pechowych elementów: piątek i liczba 13. Wspólnie tworzą one wyjątkowo nieszczęśliwe połączenie, warto więc wyjaśnić, dlaczego uważane są za pechowe. Powstały nawet specjalne nazwy na to zjawisko: paraskewidekatriafobia pochodzi z języka greckiego, ze słów „paraskevi” (piątek), „dekatreis” (trzynasty) oraz „fobia” (strach) i oznacza strach przed tą pechową datą. Lęk przed liczbą 13 to natomiast triskaidekafobia, gdzie „triskaídeka” to trzynaście.


Dlaczego 13 jest pechowa?

W przypadku liczby 13 wiele czynników wpływa na jej negatywny odbiór. Już w czasach babilońskich budziła ona złe skojarzenia. Stworzono wtedy system oparty na wielokrotności liczby 12 który przez wiele lat był podstawą starożytnej matematyki. Tuzin był symbolem całości i doskonałości, natomiast 13 wykraczała poza ten schemat. Uznano ją za pechową o czym świadczy na przykład Ostatnia Wieczerza - przy stole zasiadło 13 ludzi, czyli Jezus i jego 12 apostołów. Według Biblii trzynastym zaproszonym był Judasz, który zdradził Chrystusa. Poza tym zgodnie z kabałą istnieje 13 złych duchów. 13 rozdział Apokalipsy mówi o Antychryście. Z drugiej strony istniało 12 głównych bogów Grecji i Rzymu, czy 12 biblijnych plemion izraelskich.

Te przesądy do dziś są zakorzenione w świadomości ludzi - w niektórych hotelach nie ma pokoi o numerach 13, 113, 213, itd., a Ośrodek Ruchu Drogowego w Łodzi wycofał samochód egzaminacyjny nr 13. Były amerykański prezydent Franklin Roosevelt unikał jak ognia sytuacji, w której do kolacji zasiadłoby 13 osób. Zgodnie z przesądem, jedna z nich miałaby umrzeć w ciągu roku, najprawdopodobniej pierwsza lub ostania która zasiądzie do stołu. Jeśli więc ktoś nie mógł przyjść i liczba biesiadników z tego powodu wynosiłaby 13, zapraszał swoją sekretarkę. Nie tylko był przywódca Stanów Zjednoczonych poważnie traktował zagrożenie związane z liczbą 13. Na triskaidekafobię cierpieli również Napoleon Bonaparte, Herbert Hoover i Mark Twain. Trzeba jednak wiedzieć, że 13 ma również swoich zwolenników - w tradycji żydowskiej jest ona szczęśliwą liczbą, podobnie w Japonii.


Dlaczego piątek 13 jest pechowy?

Piątek uznawany jest za pechowy ponieważ w tym dniu ukrzyżowano Chrystusa. W tym przypadku wskazuje się również na ostatnią wieczerzę - w Wieczerniku w Wielki Czwartek uczestniczyło w niej 13 osób. Dzień później Zbawiciela ukrzyżowano.

Na ziemiach słowiańskich piątek był dniem bogini Mokosz, która była patronką seksualności i płodności, ale miała też cechy wampiryczne. Stanowiła jedno z najważniejszych bóstw panteonu słowiańskiego, ale kiedy mąż Dadźbóg przyłapał ją na zdradzie, za karę strącił ją na ziemię. Kiedy na tereny zamieszkiwane przez naszych przodków dotarło chrześcijaństwo, Mokosz uznana została za upiór.

Piątek uważany był więc od dawna za pechowy dzień, ale z czasem doszła jednak ta nieszczęśliwa 13. Według jednej z teorii niechęć do tej daty wzięła się z tego, że w piątek 13 października 1307 roku aresztowano Templariuszy. Król Francji Filip IV miał u nich ogromny dług, którego nie zamierzał spłacać. Kłamliwie oskarżył więc ich o herezję, sodomię i bałwochwalstwo. Ostatni wielki mistrz zakonu Jacques de Molay tuż przed spłonięciem na stosie przeklął podłego władcę oraz papieża Klemensa V. Trudno ocenić, czy to dzięki tej klątwie, ale rok później obaj już nie żyli.

Grecy, którzy wolą narzekać na wtorek trzynastego, zganiają swojego pecha na datę 13 kwietnia 1204 roku. Wtedy nastąpił upadek Konstantynopola, poza tym ten dzień jest zdominowany przez Aresa, boga wojny.


Zły dzień dla biznesu, zły dzień na podróżowanie?

O tym, że paraskewidekatriafobia to nie wymysły. świadczy raport Stress Management Centre i Phobia Institute w Asheville, Północna Karolina. Według danych około 20 milionów ludzi w Stanach Zjednoczonych odczuwa lęk przed piątkiem 13. Do tego stopnia, że niektórzy unikają lotów, jazdy samochodem lub nawet wychodzenia z domu. Podobno amerykański przemysł traci z tego tytułu 800 lub 900 milionów dolarów.

W Finlandii piątek 13 jest okazją, by przeprowadzić Narodowy Dzień Wypadków w celu zwiększenia świadomości na temat bezpieczeństwa na drodze. Wbrew pozorom, analizy wskazują, że w piątek 13 wcale nie ma więcej wypadków niż inne dni. Niechęć do podróżowania w piątek ma jednak długie tradycje, a najlepszym przykładem są żeglarze. W XIX wieku próbowano nawet zadać kłam temu odwiecznemu przesądowi. Zbudowano specjalny statek HMS Friday, który pod dowództwem kapitana Jamesa Friday'a (nazwisko pasuje jak ulał) wypłynął w dziewiczy rejs w piątek 13. Nie udało się – o okręcie słuch zaginął. Kolejny dowód na złowrogi wydźwięk piątku 13.