Finałowy mecz o mistrzostwo w futbolu amerykańskim Super Bowl Sunday w USA został rozegrany 19 dni temu.

W 2019 roku finał Super Bowl odbył się 3 lutego (niedziela).

Tak jak Włosi, Brazylijczycy czy Polacy kochają piłkę nożną, tak mieszkańcy USA są zwariowani na punkcie futbolu amerykańskiego. Super Bowl jest ukoronowaniem sezonu w tamtejszej lidze, wydarzeniem, który żaden szanujący się Amerykanin nie może przegapić.

Nieoficjalne święto narodowe

Finałowy mecz o mistrzostwo w futbolu amerykańskim zawodowej ligi National Football League (NFL) rozgrywany na przełomie stycznia i lutego jest najważniejszym wydarzeniem sportowym roku w USA. Powszechnie uważa się Super Bowl Sunday za nieoficjalne święto narodowe. Całą sytuację można przyrównać do meczów reprezentacji Polski w piłce nożnej na Mundialu – wiele osób organizuje w domach imprezy, na które zaprasza rodzinę i znajomych, by wspólnie oglądać widowisko. Widowisko lub po amerykańsku show - to lepiej pasuje do Super Bowl, ponieważ równie emocjonujące są koncerty gwiazd muzyki. Wielkie sławy są gotowe zagrać za darmo, ponieważ dla każdego artysty występ podczas meczu finałowego jest wielkim wyróżnieniem. Przykładowo sprzedaż płyt Paula McCartneya w pierwszym tygodniu po Super Bowl wzrosła o 250 procent. Lista nazwisk artystów, którzy grali w przerwie spotkania jest imponująca: Michael Jackson, Madonna, Prince, Rolling Stones, Who, Whitney Houston i Beyoncé, Lady Gaga. Przed spotkaniem zostaje również uroczyście odśpiewany hymn narodowy Stanów Zjednoczonych.

Podczas jednego z występów miał miejsce ogromny skandal, znany jako afera sutkowa. Chodzi o Super Bowl XXXVIII. Justin Timberlake podczas koncertu odsłonił pierś Janet Jackson. Cała Ameryka zobaczyła przekłuty sutek ozdobiony kolczykiem w kształcie słońca – w mediach zawrzało, posypały się liczne skargi na telewizję CBS, która transmitowała spotkanie. Od tego czasu sygnał telewizyjny nadawany jest z kilkusekundowym opóźnieniem, aby realizatorzy zdążyli zareagować na podobne wydarzenie. Afera mocno wyhamowała karierę siostry Michaela Jacksona, ale najciekawsze jest to, że podobno skandal przyczynił się do powstania portalu YouTube... Jawed Karim wpadł bowiem na pomysł utworzenia strony do wymiany plików wideo, ponieważ sam nie mógł odnaleźć nagrania z występu Janet i Justina.


Rekordowy dzień

Dzień finału jest w USA drugim (po Święcie Dziękczynienia) dniem z największą ilością spożytego jedzenia. Skrzydełka kurczaka, popcorn, chipsy, piwo wiodą w dzień finału prym za oceanem. Wiele kibicuje futbolistom ze znajomymi i rodziną w domach, ale jest to również bardo udany dzień dla restauratorów i właścicieli pubów, bo Super Bowl nikt nie lubi oglądać samemu. Mecz skupia przed telewizorami ponad 100 milionów osób. Prawdziwe oblężenie przeżywają też supermarkety i bukmacherzy. Na pamiątki związane z Super Bowl kibice przeznaczają około 12 mln dolarów, a bukmacherzy przyjmują zakłady warte 115 mln dolarów. Nie trzeba dodawać, że przed finałem dobrze sprzedają się telewizory. Inne rekordy Super Bowl Sunday to te dotyczące oglądalności – jeśli coś może pobić transmisję z meczu finałowego, to jest to tylko … kolejna transmisja z Super Bowl Sunday. Wiedzą o tym przedsiębiorstwa, które gotowe są płacić krocie za reklamę. Spoty reklamowe to kolejny charakterystyczny element Supr Bowl. W trakcie przerwy pomiędzy drugą i trzecią kwartą premierowe materiały reklamowe prezentują najwięksi giganci z najróżniejszych branż. Oczywiście są to spoty przygotowane specjalnie na tę okazję, nierzadko z udziałem gwiazd. W ostatnim czasie reklamy można zobaczyć nieco wcześniej, czasami wypuszczają je na Youtube same firmy.

Prawa do transmisji rozgrywek NFL są najdroższym i najkorzystniejszym finansowo kontraktem zarówno wśród wszystkich amerykańskich dyscyplin sportowych, jak i w całym przemyśle rozrywkowym USA. To dobitnie pokazuje, jak Amerykanie traktują Super Bowl. „Super Niedziela" generuje ogromne przychody dla wszystkich gałęzi amerykańskiej gospodarki. Najwięcej zarabia oczywiście sama NFL, dzięki wpływom ze sprzedaży biletów, gadżetów oraz reklam.


Obiekt pożądania

Co jest obiektem pożądania zawodników, trenerów i kibiców NFL? To Vince Lombardi Trophy. Nazwa trofeum pochodzi od nazwiska trenera Green Bay Packers, pierwszego zespołu w historii, który zdobył mistrzostwo. Nagroda ze srebra wykonana została przez słynną firmę Tiffany.

Dodatkowo wyróżnienie przyznawane jest dla najlepszego zawodnika meczu, czyli MVP (Most Valuable Player). To bardzo prestiżowa nagroda w Stanach Zjednoczonych, także w koszykówce czy hokeju. Ta, którą dostaję futbolista nazywa się Pete Rozelle Trophy od nazwiska wieloletniego commissionera (prezesa) ligi NFL (1960–1989). Tylko raz MVP został gracz drużyny przegranej, był to Chuck Howley z Dallas Cowboys. Jego kowboje przegrały w Super Bowl V z Baltimore Colts.

Oczywiście już na samym początku sezonu dziennikarze i kibice typują, kto może zgarnąć tytuł. Ale gdy finał zbliża się wielkimi krokami i już wiadomo kto w nim wystąpi, w całych Stanach Zjednoczonych jest to temat numer jeden. Emocje nie opadają nawet po ostatnim gwizdku, przez wiele dni trwają jeszcze analizy, podsumowania itp. Zwycięzcy odwiedzają natomiast Biały Dom, gdzie gratuluje im osobiście Prezydent USA.


Kiedy zamiast piłki grano głowami…

Za przodka dzisiejszego rugby uważa się dyscyplinę sportową uprawianą w starożytnym Rzymie. Według starożytnych źródeł gra o nazwie Harpastum miała dwie wersje. Pierwsza polegała na umieszczeniu piłki poza linią końcową boiska, a piłkę głównie podawano z rąk do rąk, choć dopuszczalne było również jej kopanie. Drugi wariant polegał na utrzymaniu piłki na swojej połowie (nie mogła dotknąć ziemi) i nieoddanie jej przeciwnikom. Gra była brutalna, nawet jak na standardy rzymskie. Zasady dopuszczały walkę z przeciwnikiem, a legioniści Juliusza Cezara mieli nawet grywać głowami pokonanych Gallów.

W Stanach Zjednoczonych pierwszy mecz futbolu amerykańskiego rozegrano 6 listopada 1869 roku w Nowym Brunszwiku pomiędzy drużynami uczelni Rutgers University i Princeton University. Mecz zakończył się zwycięstwem Rutgers 6-4. Rozgrywka bardziej przypominała dawną piłkę nożną, ale stopniowe zmiany doprowadziły do powstania gry zbliżonej do współczesnego futbolu amerykańskiego.


Powstanie NFL i Super Bowl

W 1920 roku powstała zawodowa liga American Professional Football Association. Jej pierwszym prezesem został Jim Thorpe, wybitny sportowiec i medalista olimpijski z 1912 roku w pięcioboju i dziesięcioboju. Siedzibą APFA był salon samochodowy w Canton, w stanie Ohio. Były to początki profesjonalnej ligi futbolu w USA. W 1922 roku zmieniono nazwę na National Football League i rozgrywki zaczęły systematycznie wzbudzać zainteresowanie w amerykańskim społeczeństwie. Od sezonu 1933 rozgrywano mecz o mistrzostwo ligi. Prawdziwą popularność NFL zyskało w latach 50. Mecze przyciągały na stadiony i przed telewizory rzesze fanów, a najlepsi zawodnicy stali się gwiazdami w skali całego kraju.

NFL długo nie miało konkurenta na amerykańskim rynku. W 1960 roku powstała jednak Amerykańska Liga Piłkarska (AFL), która rzuciła wyzwanie hegemonowi. Włodarze obu lig doszli jednak do słusznego wniosku, że jeśli nie możesz pokonać wroga to się do niego przyłącz. W 1967 roku doszło do fuzji NFL i AFL, a mistrza połączonych rozgrywek wyłonić miał finał. Pierwszym historycznym zwycięzcą Super Bowl została drużyna Green Bay Packers, która pokonała Kansas City Chiefs 33–10. Mecz odbył się na Los Angeles Memorial Coliseum. Był to pierwszy Super Bowl, choć nazwę tę wprowadzono dopiero w 1970 roku.

Najwięcej tytułów mistrzowskich ma drużyna Pittsburgh Steelers (6). O jeden triumf mniej New England Patriots, Dallas Cowboys, San Francisco 49ers. Po cztery Vince Lombardi Trophy wywalczyły zespoły Green Bay Packers oraz New York Giants.

W NFL grało kilku Polaków, pierwszym z nich był Jack Grossman grający w latach trzydziestych w Brooklyn Dodgers. Inni nasi rodacy w lidze futbolu amerykańskiego to Czesław Marcol, Ryszard Szaro, Zbigniew Maniecki, Sebastian Janikowski.

Format rozgrywek

NFL składa się z 32 zespołów. Drużyny ligi podzielone są na dwie konferencje: American Football Conference i National Football Conference. Każda z nich obejmuje 4 dywizje (Wschodnia. Północna, Południowa i Zachodnia) w których notowane są 4 zespoły. W sezonie drużyny rozgrywają po 16 spotkań. 6 najlepszych zespołów w obu konferencjach - czterech zwycięzców dywizji oraz dwie drużyny niezwycięskie z najlepszym dorobkiem punktowym w danej konferencji awansują do fazy play off. Zwycięzcy American Football Conference i National Football Conference rywalizują ze sobą w Super Bowl. Tydzień przed finałem odbywa się Pro Bowl, mecz gwiazd obu konferencji. To prawdziwy przedsmak emocji, jakie czekają kibiców podczas Super Niedzieli.

Futbol amerykański – zasady

Dla Amerykanina futbol nie ma żadnych tajemnic – nie tylko jeśli chodzi o zasady, ale i schematy taktyczne, umiejętności czy statystyki zawodników. Dla wielu Europejczyków zasady mogą być jednak niejasne, zwłaszcza że różnią się od rugby, praktykowanego na naszym kontynencie. Przede wszystkim w drużynie na boisku znajduje się 11 zawodników, a nie jak w rugby 15. W rugby piłkę podaje się do tyłu (kopać można w każdym kierunku), w futbolu sposób podania i kierunek są dowolne.

W amerykańskim futbolu akcja jest zatrzymywana w momencie, gdy piłka znajdująca się w rękach przewróconego zawodnika dotknie ziemi. W rugby gdy zawodnik z piłką zostanie tak zablokowany, że nie ma możliwości ruchu lub oddania piłki koledze z zespołu. Tutaj widać też różnicę w czasie trwania zawodów – mecze rugby trwają średnio półtorej godziny, podczas gdy spotkania futbolowe dwa razy dłużej. Inne niuanse to m. in. wymiary boiska, piłka, oraz strój – to się rzuca w oczy. Zawodnicy NFL mają na sobie cały zestaw ochraniaczy łącznie z kaskiem. Natomiast rugbiści grają tylko w krótkich spodenkach i koszulkach polo.

Esencją futbolu amerykańskiego jak i rugby są przyłożenia, za oceanem nazywane touchdown. Zarówno ze względu na efektowność jak i liczbę punktów. W futbolu przyłożenie warte jest sześć punktów (w rugby pięć). Zawodnik NFL wystarczy, że znajdzie się z piłką w polu punktowym, rugbista musi ją położyć na ziemi. Po zdobytym punkcie w futbolu amerykańskim drużyna ma szanse na dodatkowe punkty. Jeden jeśli uda się wykonać kop podwyższający tak by piłka przeleciała pomiędzy słupami bramki i nad jej poprzeczką lub dwa, kiedy przeprowadzi akcję dołem w celu kolejnego przyłożenia. Inny sposób zdobycia punktów w futbolu oraz rugby to kop na bramkę (field goal) warty trzy punkty, dodatkowo w NFL drużyna może zyskać dwa punkty jeśli przeciwnik z piłką zostanie przewrócony we własnym polu punktowym.

Zwycięża oczywiście team, który zdobędzie więcej punktów. Jeśli mecz zakończy się remisem, następuje 15-minutowa dogrywka na zasadzie „nagłej śmierci", czyli coś jak złoty gol w piłce nożnej. Jeśli dogrywka nie zostanie rozstrzygnięta, to mecz kończy się remisem.