Dzień Pamięci 2023

Remembrance Day to jedno z najważniejszych świąt międzynarodowych. Upamiętnia ono zawarcie rozejmu kończącego I wojnę światową 11 listopada o godzinie 11. W Kanadzie także celebrowane jest z należytą estymą, a czerwone maki, które są jego symbolem to „pomysł” zainspirowany wierszami obywatela tego kraju.

Rozejm w lesie...

Układ rozejmowy, do którego bezpośrednio odnosi się Remembrance Day, znany jest jako Rozejm w Compiègne. Pakt pomiędzy Ententą i Cesarstwem Niemieckim uzgodniony został w poniedziałek 11 listopada 1918 roku o godzinie 5:12 i podpisany o 5:20 rano w wagonie kolejowym w lesie Compiègne. Obie strony przystały na propozycje marszałka Focha, by godzinę złożenia podpisów ustalić na 5:00. Rozejm wszedł w życie tego samego dnia o godzinie 11:00.

Ku pamięci ofiar

Święto upamiętnia podpisanie rozejmu kończącego I wojnę światową, ale odnosi się też do ofiar II wojny światowej oraz wielu innych konfliktów zbrojnych, których niestety nigdy nie brakowało na naszej planecie. Kanadyjczycy brali udział także w wojnie koreańskiej, we wojnie w Afganistanie, w misjach pokojowych i innych międzynarodowych zobowiązaniach wojskowych. Ogółem w Kanadyjskich Siłach Zbrojnych służyło ponad 1,6 miliona osób, a ponad 118 tysięcy zmarło podczas zagranicznych konfliktów. Święto upamiętnia też wszystkie inne ofiary konfliktów zbrojnych – rannych czy osób, które doznały emocjonalnych blizn, a także ludzi w społecznościach, których synowie, bracia, ojcowie, wujkowie, dziadowie zmarli.

Federalny wydział Veterans Affairs Canada traktuje święto jako hołd dla mężczyzn i kobiet, którzy służyli i nadal służą Kanadzie w czasie wojny, konfliktu i pokoju. Departament prowadzi program o nazwie „Pamięć Kanady", którego misją jest podnoszenie świadomości wśród Kanadyjczyków. dotyczącej zrozumienia i docenienia żołnierzy służących ojczyźnie.

Trudne początki

6 listopada 1919 roku, niemal rok po zakończeniu I wojny światowej, król Jerzy V skierował apel do Imperium Brytyjskiego, by zawieszenie broni upamiętnić dwoma minutami ciszy, dokładnie o godzinie 11 w dniu 11 listopada. W Kanadzie Dzień Pamięci został ustanowiony z inicjatywy deputowanego Isaaca Pedlowa. Jego celem było uhonorwanie około 60 000 poległych Kanadyjczyków w I wojnie światowej. W 1921 roku Parlament kanadyjski ogłosił najbliższy poniedziałek 11 listopada jako Arimistice Day (Dzień Zawieszenia Broni).

Co jednak zastanawiające, dzień ten połączono z obchodami Święta Dziękczynienia, czyli radosnego dnia, w którym króluje sport i kolacje z indykiem w tle. Weterani wojenni byli nieco zniesmaczeni taką sytuacją, poza tym samo święto w latach dwudziestych XX wieku nie było zbyt rozpowszechnione. Uczestnicy wojny i ich rodziny gromadzili się w kościołach i okolicach, ale w obrzędach uczestniczyło niewielu Kanadyjczyków. W 1928 roku niektórzy wybitni obywatele, w tym wielu weteranów, dążyli do większego uznania i oddzielenia pamięci o ofiarach wojennych od Święta Dziękczynienia. 18 marca 1931 roku poseł Alan Neill wystąpił z wnioskiem, by Dzień Zawieszenia Broni przemianować na Dzień Pamięci oraz przenieść Dzień Dziękczynienia na inną datę.

Zgodne prowincje

W Kanadzie różnie bywa z obchodzeniem świąt, ale w przypadku Dnia Pamięci panuje zgodność.W latach 1970 i 1985 rząd Kanady uznał Remembrance Day za święto narodowe. Od tego czasu jest dniem ustawowo wolnym od pracy we wszystkich trzech terytoriach oraz w sześciu z dziesięciu prowincji. Wyjątkiem są: Nowa Szkocja, Manitoba, Ontario i Quebec:

- Handel detaliczny w Manitobie w Dniu Pamięci jest zabroniony w godzinach od 9.00 do 13.00, z wyjątkiem niektórych usług (m. in. apteki, weterynarz, stacje benzynowe).

- W Ontario niektórzy pracodawcy udzielają swoim pracownikom urlopu, ale nie jest to wymagane na mocy Employment Standards Act (Ustawy o Normach Zatrudnienia).

- W Quebecu korporacje zarejestrowane federalnie mogą dać pracownikom wolne lub wyznaczyć uznanie święta w innym dniu. Kiedy Dzień Pamięci przypada w weekend wolny od pracy, pracownicy mają prawo do urlopu płatnego w dniu roboczym bezpośrednio poprzedzającym lub następującym po dniu wolnym od pracy.

- W Nowej Szkocji Dzień Pamięci jest regulowany przez ustawę Remembrance Day Act. Pracownicy zobowiązani do pracy w Dzień Pamięci otrzymują dodatkowy dzień wolny od pracy (z wyjątkiem rodzajów działalności wyłączonych z ustawy). Osoby, które nie pracują w tym dniu, nie otrzymują wynagrodzenia.


Centralne obchody w Ottawie

Centralne ceremonie z okazji Remembrance Day odbywają się w Ottawie przy pomniku National War Memorial. Organizuje je Royal Canadian Legion (Królewski Legion Kanadyjski). Pomnik odsłonięto 21 maja 1939 roku i już rok później zapoczątkowano tradycję uroczystych obchodów. Przewodniczy im Generalny Gubernator Kanady, który reprezentuje Koronę, czyli Królową Elżbietę II. Uczestniczą w nich weterani wojenni, premier, politycy, członkowie rodziny królewskiej, przedstawiciele Kanadyjskich Sił Zbrojnych i Królewskiej Kanadyjskiej Policji Konnej, członkowie korpusu dyplomatycznego oraz przedstawiciele młodzieży. W wydarzeniu bierze udział około 40 tysięcy osób, a całość transmitowana jest w telewizji krajowej.

Ważnym i wzruszającym momentem jest złożenie wieńca przez Matkę Srebrnego Krzyża (Silver Cross Mother). Jest to tytuł przyznawany w imieniu królowej Elżbiety II jako Królowej Kanady. Matka Boska Krzyża wybierana jest każdego roku przez Królewski Legion Kanadyjski, by złożyć wieniec w imieniu wszystkich matek, które straciły dzieci w służbie swojego kraju.

Obchody rozpoczyna zagrana na trąbce melodia (Carillon) i bicie dzwonów z Wieży Pokoju. W tym czasie na Plac Konfederacji przybywają goście: członkowie sił zbrojnych, a następnie korpus dyplomatyczny Ottawy, ministrowie, goście specjalni, Królewski Legion Kanadyjski, harcerze itp. Przyjazd gubernatora generalnego jest ogłaszany przez trębacza brzmiącego „Alert", po stosownych salutach grany jest hymn Kanady „O Canada".

O godzinie 11 zapada dwuminutowa cisza. Następnie odgrywany jest hejnał „Last Post” używany na wojskowych pogrzebach i ceremoniach na pamiątkę tych, którzy zginęli na wojnie. Później ma miejsce salwa honorowa, uroczyście odczytana zostaje też Oda Pamięci z poematu „Fallen" angielskiego poety Laurence Binyona.

Po oficjalnej ceremonii wiele osób udaje się pod pomnik Grobu Nieznanego Żołnierza i umieszcza na nim czerwone maki, symbol święta. Pomnik odsłonięto w 2000 roku - zawiera on pozostałości niezidentyfikowanego kanadyjskiego żołnierza, który zginął we Francji podczas I wojny światowej.


W innych miastach

Podobne uroczystości jak w Ottawie, odbywają się w prowincjonalnych stolicach w całym Kraju Klonowego Liścia, sprawowanych przez odpowiedniego Gubernatora porucznika prowincji Kanady, a także w innych miastach. Obchody organizowane są nie tylko przy pomnikach pamięci i cmentarzach, ale i w muzeach, ratuszach, halach sportowych, a nawet w takich miejscach jak hotele lub siedziby korporacji. Warto wspomnieć, że często biorą w nich udział polscy weterani II wojny światowej zrzeszeni w różnych organizacjach.

W Toronto główne uroczystości Remembrance Day mają miejsce przy Old City Hall (Stary Ratusz), gdzie znajduje się pomnik upamiętniający obywateli miasta, którzy zginęli podczas I wojny światowej i innych konfliktów. Oprócz tego ludzie honorują bohaterów wojennych w każdym z Centrów Obywatelskich w Toronto: East York, Etobicoke, North York, Scarborough i York oraz we Forcie York.

W Edmonton gospodarzem największej uroczystości jest Pawilon Sportowy „Butterdome” Uniwersytetu Alberty. Miasto Vancouver ceremonię Dnia Pamięci i paradę organizuje na Placu Zwycięstwa. W North Vancouver główne wydarzenie odbywa się przy Pomniku Nieznanego Żołnierza w parku Victoria. Bogaty program Dnia Pamięci ma Calgary – tam wydarzenia zaplanowane są w takich miejscach jak Southern Alberta Jubilee Auditorium, Pole Krzyży, Fort Calgary, Muzeum Lotnictwa. W Montrealu coroczna ceremonia Dnia Pamięci odbywa się na Place du Canada.

Największa uroczystość w pomieszczeniach zamkniętych w Kanadzie ma miejsce zwykle w Saskatoon, Saskatchewan,w hali Credit Union Centre. Uczestnikami są weterani, obecni członkowie sił kanadyjskich oraz jednostki morskie, wojskowe i kadeci powietrzni, a liczba uczestników wynosi około 9000.

W ramach Remembrance Day w kościołach odprawiane są nabożeństwa ku pamięci poległych na wojennych frontach żołnierzy. W obchody święta włączają się także kanadyjskie szkoły: uczniowie przygotowują prezentacje dotyczące historii Kanady, patriotyzmu, recytują wiersze.


Czerwone maki – symbol Remembrance Day

Czerwone maki są symbolem święta w wielu krajach. Ale tę tradycję zawdzięczamy Kanadyjczykom, a konkretnie poecie Johnowi McCrae. Był on lekarzem i żołnierzem podczas I wojny światowej, brał udział w walkach z Niemcami pod Ypres. To było pierwsze większe starcie Kanadyjczyków w międzynarodowym konflikcie. To właśnie wtedy Niemcy po raz pierwszy w historii wojen użyli gazu chemicznego i uśmiercili w ten sposób setki tysięcy ludzi. Dzięki ofiarności żołnierzy z Kraju Klonowego Liścia udało się powstrzymać atak Niemców, ale w ciągu 48 godzin zginęła niemal 1/3 uczestników. Śmierć przyjaciela Alexisa Helmerai zainspirowała Johna McCrae do napisania wiersza „In Flanders Fields” (Na polach Flandrii). Tekst opowiada o czerwonych makach, które rozkwitły na grobach poległych w bitwie żołnierzy. Wiersz został napisany 3 maja 1915 roku i został opublikowany po raz pierwszy w magazynie „Punch” 8 grudnia 1915 roku. Jego autor niestety nie doczekał końca wojny - zmarł na zapalenie płuc na początku 1918 roku.

Pierwszą osobą, która użyła maku jako symbolu pamięci była Moina Michael, członkini amerykańskiego YMCA, profesorka i humanistka. Po zakończeniu wojny nauczała ona klasy niepełnosprawnych żołnierzy na Uniwersytecie w Georgii. By zapewnić im finansowe i zawodowe wsparcie, rozpoczęła sprzedaż maków jedwabnych. W 1921 roku jej wysiłki doprowadziły do przyjęcia maku jako symbolu pamięci dla weteranów wojennych przez The American Legion Auxiliary i The Royal British Legion. Kobieta za swoje zasługi nazywana jest „Poppy Lady". Z Moiną Michael współpracowała Madame Anne Guerin, która również dużo zrobiła dla promowania maku jako symbolu Dnia Pamięci i pomocy weteranom.

Pierwszy „Dzień maku" miał miejsce 11 listopada 1921 roku. Przez pierwszy rok sztuczne maki sprowadzano do Kanady z Francji. Jednak już rok później maki produkowano w Kanadzie i rozprowadzano przez weteranów. Aż do 1996 roku, maki te sprzedawane były przez weteranów II wojny światowej oraz weteranów wojny w Korei.

Podczas Remembrance Day Kanadyjczycy ku czci poległych na wojennych frontach wpinają w swoje ubrania charakterystyczne czerwone maki i przypinają je do aut. Zwyczaj ten podchwyciły później kraje anglosaskie. Cytat z „In Flanders Fields” znajduje się na kanadyjskim banknocie dziesięciodolarowym.