Dzień Guya Fawkesa 2024

Dzień Guya Fawkesa (Guy Fawkes Day), Noc Guya Fawkesa (Guy Fawkes Night), Święto Ognia (Bonfire Night) - te nazwy odnoszą się do święta ludowego, które w Wielkiej Brytanii hucznie obchodzi się 5 listopada. Kim był Guy Fawkes? Co wydarzyło się 5 listopada 1605 roku? Dlaczego 5 listopada puszczane są fajerwerki i palone kukły? O tym wszystkim w tekście....

Religia przyczyną spisku terrorystycznego

W Wielkiej Brytanii pod rządami protestanckiej królowej Elżbiety I wielu katolików doznało prześladowań religijnych. Gdy tron objął Jakub I Stuart pojawiła się nadzieja, że będzie on bardziej religijnie tolerancyjnym monarchą. Choć nowy władca także był protestantem, to jego matka - Maria Królowa Szkotów - była katoliczką. Król Jakub nie zdołał jednak odwrócić antykatolickiego prawa - odmówił katolikom prawa do otrzymania czynszu i sporządzenia testamentów oraz wygonił księży. To skłoniło Roberta Catesby’ego do zawiązania tzw. spisku prochowego (Gunpowder Plot), który miał doprowadzić do śmierci króla Anglii i Szkocji. W ten sposób władzę objęłaby córka Jakuba, księżniczka Elżbieta Stuart. Catesby zaczął tworzyć grupę podobnie myślących osób, które przydałyby się w zamachu. Plan opierał się na wysadzeniu Izby Lordów poprzez użycie beczek wypełnionych prochem, które składowano w podziemiach Pałacu Westminsterskiego. Miały zostać zdetonowane w momencie otwarcia Parlamentu. Gdyby tak się stało, na liście ofiar znalazłby się król, szlachta, biskupi i członkowie Izby Gmin. Człowiekiem, który był odpowiedzialny za pilnowanie materiałów wybuchowych był Guy Fawkes, ekspert od materiałów wybuchowych.

Fawkes urodził się w Yorku, jego ojciec był prokuratorem i adwokatem sądu konsystorskiego. Gdy po jego śmierci matka ponownie wyszła za mąż - za katolika, także i chłopak przeszedł na nowe wyznanie. Wyjechał na kontynent, by po stronie katolickiej Hiszpanii walczyć w wojnie osiemdziesięcioletniej. W Hiszpanii spotkał Thomasa Wintoura, który poszukiwał wsparcia dla katolickiej rebelii w Anglii. Wrócił do kraju, gdzie Wintour zapoznał go z Robertem Catesbym, który miał już zamysł zamachu na króla Jakuba I i przywrócenie katolickiego monarchy na tron. Spiskowcy wydzierżawili kryptę pod Izbą Lordów, a Fawkes miał pilnować prochu, który składowany był w podziemiach.

Uratowani przez anonimowy list

W nocy z 4 na 5 listopada Fawkes został jednak zdemaskowany. Wszystko przez anonimowy list, który otrzymał Lord Monteagle. Nadawca, który najwyraźniej nie chciał śmierci wielu niewinnych ludzi, ostrzegł go by wyjechał do swojego hrabstwa i czekał na rozwój wypadków. Spiskowcy, mimo że dowiedzieli się o liście (mieli szpiega wśród służących Monteagle'a) postanowili nie przerywać akcji. Uznali, że władza zbagatelizuje go, uzna za głupi kawał. List pokazano jednak Jakubowi I, który nakazał przeszukanie piwnicy. Sir Thomas Knyvetow musiał być mocno zdziwiony gdy odkrył tam 36 beczek z prochem oraz Fakwesa uzbrojonego w lont i zegarek.

Niedoszłego zamachowca aresztowano i torturami próbowano wymusić na nim zeznania. Fawkes początkowo był nieugięty, jednak pod wpływem brutalnych metod wyjawił innych członków spisku. Po dwóch miesiącach procesu zamachowcy zostali skazani na śmierć przez powieszenie i poćwiartowanie. Fawkes w dniu egzekucji skoczył z szafotu i złamał kark, i w ten sposób uniknął okrutnej śmierci.

Spisek prochowy odbił się szerokim echem w całej Europie. Inspirował się nim choćby James McTeigue, reżyser filmu „V jak Vandetta”. Jego premiera planowana była na 4 listopada 2005 roku, a więc dzień przed 400. rocznicą wykrycia spisku prochowego.. Została jednak przesunięta. Natomiast charakterystyczne maski z podobizną Guya Fawkesa są symbolem grupy haktywistów znanych jako Anonymous.

Pomieszczenie w Tower, w którym przesłuchiwano Fawkesa, dziś nazywa się Salą Guya Fawkesa. Ciekawą tradycją na pamiątkę spisku prochowego jest sprawdzenie piwnicy gmachu parlamentu podczas uroczystego otwarcia sesji Parlamentu. Ten zaszczyt należy do Straży Przybocznej Jej Królewskiej Mości, tzw. Yeomenów Gwardi.

Wydarzenia 5 listopada upamiętnia angielska rymowanka. Oto ona:

Remember, remember the fifth of November
The Gunpowder Treason and Plot
I see of no reason,
Why Gunpowder Treason
Should ever be forgot...

Guy Fawkes, Guy Fawkes,
'Twas his intent.
To blow up the King and the Parliament.
Three score barrels of powder below.
Poor old England to overthrow.

Co dosłownie oznacza:

Pamiętaj, pamiętaj piąty listopada,
Zdradę i spisek prochowy.
Nie widzę powodu,
Dla którego zdrada prochowa
Miałaby zostać zapomniana

Guy Fawkes, Guy Fawkes,
Było jego zamiarem
Wysadzić Króla i Parlament.
Trzy dwudziestki beczek prochu pod spodem.
Biedna stara Anglia do obalenia.

Źródło: wikipedia.pl


Guy Fawkes Day dawniej

W rocznicę spisku prochowego w Londynie oraz innych brytyjskich miastach odbywają się w obchody upamiętniające to wydarzenie. Tradycja ognisk faktycznie rozpoczęła się w tym samym roku, co nieudany zamach stanu. 5 listopada 1605 roku londyńczycy rozpalili ogniska, by radować się, że Jakub I Stuart uniknął śmierci. To właśnie do tego konkretnego dnia odnosi się nazwa Bonfire Night.

W 1606 roku Parlament przyjął ustawę Observance of 5th November Act 1605 znaną jako Thanksgiving Act (Akt Dziękczynienia). Jej pomysłodawca Edward Montagu chciał w ten sposobów oficjalne uznać ocalenie króla jako święto. W takich miastach jak Nottingham, Norwich czy Carlisie z tej okazji urządzono ceremonie wojskowe oraz zabawy muzyczne. W Canterbury na potrzeby święta odpalono natomiast beczki z prochem, organizowano parady. Pierwsze oficjalne obchody odbyły się najprawdopodobniej w Dorchester – oprócz kazania kościelnego i bicia dzwonów zanotowano tam ogniska i fajerwerki.

Dawniej jedną z tradycji było chodzenie dzieci po ulicach i domach z kukłą i proszenie ludzi o datki dla Guya. Były one potem wykorzystywane na kupno fajerwerków lub ciuchów dla kukły.

Od lat 50. XVII wieku ogniskom na cześć ujawnienia spisku towarzyszą pokazy sztucznych ogni, a od roku 1673, kiedy potencjalny następca tronu – książę Yorku, Jakub przeszedł publicznie na katolicyzm, tradycją stało się palenie kukły Fawkesa lub papieża.

Aż do 1859 roku miał moc prawną akt „napełniający radością dzień wybawienia” czyli Thanksgiving Act. Wycofano go wskutek coraz częstszych zamieszek na tle antykatolickim, choćby w Lewes. Na szczęście wraz z upływem lat udało się wyeliminować przemoc i obchodom święta towarzyszy miła atmosfera. Dla wielu Noc Guya Fawkesa stała się świętem rodzinnym, choć zdarzało się, że palono podobizny osób, które stały się obiektami gniewu części społeczeństwa, choćby Margaret Thatcher czy Paula Krugera. Większość współczesnych kukieł to jednak wizerunki Fawkesa, który najmocniej kojarzony jest z nieudanym zamachem. Kukła nazywana Guy jest zazwyczaj wykonana przez dzieci ze starych ubrań i gazet oraz ma maskę. W XX wieku w Wielkiej Brytanii tekturowe oraz papierowe maski sprzedawano w sklepach lub rozdawano dzieciom za darmo razem z komiksami.


Guy Fawkes Day dziś

Dzisiejszy Dzień Guya Fawkesa jest zazwyczaj obchodzony podczas dużych imprez, gdzie prym wiodą pokazy sztucznych ogni. Tradycją święta są też ogniska, kukły i festyny. Współczesne obchody 5 listopada są organizowane przez lokalne organizacje charytatywne i inne organizacje, z płatnym wstępem. Pokazy uatrakcyjnia specjalnie przygotowana ścieżka dźwiękowa z popularnych filmów, a całość tworzona jest wokół konkretnego tematu.

W Londynie. a wiec mieście w którym miał zostać przeprowadzony zamach, pokazy fajerwerków można zobaczyć w kilku miejscach. Są to m. in. Alexandra Palace, Wembley Park, Battersea Park, Southwark, Brockwell Park, Blackheath, Tor wyścigów konnych Kempton Park Racecourse oraz Victoria Park. Pokazy fajerwerków odbywają się również w innych brytyjskich miastach, np. Edynburgu, Cardiff, Manchesterze, Liverpoolu, Birmingham, Windsor.
Warto wspomnieć o Lewes Bonfire. To wydarzenie, które przyciąga prawdziwe tłumy. Upamiętnia nie tylko ujawnienie spisku prochowego, ale i męczenników protestanckich spalonych na stosie. Na ich cześć palone jest 17 krzyży. Lewes nazywane jest światową stolicą ognia. Na festiwalu palone są wizerunki Guy Fawkesa, papieża Pawła V a także wielu znanych osób - dyktatorów, polityków czy prezydentów największych światowych mocarstw.

Dzień Guya Fawkesa ciekawie obchodzony jest ten dzień w mieście Ottery St Mary. W noc 5 listopada w rocznicę spisku odbywa się tam pochód z zapalonymi beczkami ze smołą. Ważące 30 kg beczki sponsorują lokalne puby. Beczki przenoszone są nad rzekę Otter, gdzie robi się z nich gigantyczne ognisko. Zaszczyt noszenia beczek mają tylko ci, którzy urodzili się w mieście lub spędzili tam większość swojego życia.

Ze względu na bliskość Halloween wiele osób organizuje połączone imprezy z okazji Guya Fawkesa i Halloween. Wydarzenia te często zawierają elementy z obu festiwali, takie jak ognisko i ubieranie się w upiorne stroje. Do popularnych potraw należą pieczone jabłka z toffi, czy ziemniaki pieczone w popiele ognia.

5 listopada, ogniska palą się też w odległych od Wielkiej Brytanii miejscach, takich jak Nowa Zelandia i Nowa Fundlandia w Kanadzie. Guy Fawkes Night nie jest natomiast celebrowane w jego dawnej szkole St. Peter's w Yorku. W ten sposób okazują szacunek dla swojego ucznia, Natomiast jeden z brytyjskich naukowców wygłosił ciekawą opinię, iż Fawkes był ostatnim człowiekiem, który wchodził do Parlamentu mając prawdziwe intencje.