Wielkanoc na Litwie 2022

Litewskie zwyczaje wielkanocne różnią się od polskich mimo niezaprzeczalnie religijnych punktów stycznych. Na Litwie zupełnie nie jest znany śmigus-dyngus. Tradycja oblewania się wodą jest propagowana jedynie przez Polaków zamieszkujących Wilno i okolice.


Wielki Tydzień – czas świątecznych przygotowań

Wielkanoc (Velykos) to podobnie jak w Polsce największe święto religijne na Litwie. Litwini, w przeważającej większości katolicy, przygotowują się do świąt wielkanocnych nie tylko duchowo.

Wielkanocna Choinka

Czas Wielkiego Tygodnia jest spędzany na modlitwie oraz przygotowaniu domu do Świąt. Ciekawym zwyczajem jest pojawienie się w domach Litwinów drzewka wielkanocnego (odpowiednik choinki bożonarodzeniowej) – jest ono upiększane w Wielkim Tygodniu i stanowi radosny, świąteczny atrybut wystroju domu. W tej wielkanocnej choince dawniej umieszczano tzw. gniazdo, gdzie później wsadzało się prezenty dla dzieci, między innymi jajka oraz słodycze. Porządki i wszystkie ciężkie prace domowe powinny, według tradycji, zakończyć się przed nabożeństwem w Wielki Czwartek.

Pisanki – wielość zdobień

Oczywiście w trakcie Wielkiego Tygodnia nie brakuje czasu na przygotowywanie pisanek. Na Litwie tradycyjne pisanki wielkanocne (marguciai) gotuje się w łupinach cebuli, owinięte w pończochę lub specjalne siatki. Jajka gotowane w taki sposób odznaczają się piękną brązową barwą. Pomysłowość pozwala Litwinom otrzymać całą paletę barw pisanek. Mianowicie, jajka czarne barwione są w korze dębowej lub łupinach orzecha, kora jabłoni lub kwiaty nagietka barwią na kolor żółto-złocisty, ciemne kwiaty malwy - na fioletowy, młode żyto i barwinek - na zielony, zaś sok z buraka - na różowy. Czasem dokłada się do wody, w której gotują się jajka, sproszkowaną farbę i wtedy wychodzą tzw. marmurkowe pisanki – każda jest jedyna w swoim rodzaju.

Bardzo popularne na Litwie, a mało znane wśród Polaków, jest zdobienie jaj przy pomocy ciepłego wosku. Jest to metoda bardziej pracochłonna, ale jajka cechują się pięknym połyskiem. Wzory nanoszone są na skorupkę ciepłym woskiem za pomocą cienkiego rysika, np. igły. Następnie jajko zanurzane jest w barwiącej kąpieli. Miejsca pokryte woskiem pozostają nie zabarwione. Czynność tę można powtarzać kilkakrotnie nanosząc na skorupkę jaja kolejne kolory. Tak wykonane wzory mają charakter symboliczny.

Generalnie na Litwie od pokoleń wierzono w uzdrawiającą moc jajek. Według wierzeń miały one leczyć rany, a takie niegotowane było lekarstwem na bezpłodność. Natomiast szczególną moc miały jaja wielkanocne np. zakopanie takich jajek w polu miało zapewnić dobry plon zbóż oraz pomóc w szybszym rośnięciu traw oraz zwierząt.

Ciekawostką jest, że przed Świętami Wielkanocnymi na Litwie zwiększa się sprzedaż jaj aż o 26%!

Świąteczna biesiada

Wielka Sobota to dzień święcenia pokarmów. „Święconka” – czyli świątecznie ubrany koszyczek z wikliny, a w nim tak samo jak w polskich koszyczkach: jajka, sól, chleb oraz mieso. Niedziela zaczyna się od porannej mszy rezurekcyjnej – to tak wedle tradycji, ale dawniej poranki pierwszego dnia świąt zaczynały się bardzo wcześnie, gdyż wierzono, że przespanie poranka spowoduje ból głowy. Podobne bóle mogą występować w przypadku czesania głowy. Trzeba to było koniecznie zrobić w sobotni wieczór, albo uchylić się od czesania całą niedzielę. Ponadto, jeśli człowiek umył się zimną wodą przed wschodem słońca, to dzięki temu powinien nie mieć żadnych bólów przez cały rok. Jeszcze przed śniadaniem, dzieci szukały prezentów. Najczęściej były to zostawiane na parapetach okiennych dwa jajka, tzw. Wielkanocny Podarunek pozostawiony przez Velyku Senele. Weług wierzeń był to człowiek mieszkający w lesie, który posiada ogromny kunszt w malowaniu jajek i dla grzecznych dzieci przywozi najpiękniejsze pisanki.
Na Litwie zgodnie z tradycją pierwszy dzień Wielkanocy spędza się w rodzinnym gronie. Na stole wielkanocnym, gdzie uczta trwa do późnych godzin wieczornych (z przerwami na tzw. toczenie jajek) jest ogromna różnorodność smakowitości. Przede wszystkim nie może zabraknąć poświęconych dzień wcześniej pokarmów oraz bohaterów uczty czyli jajek. Co ciekawe skorupki zjedzonych jajek najlepiej wrzucić do paleniska w domu, wówczas ptactwo domowe lepiej będzie wykluwało się z jajek. Obecny i u nas zwyczaj dzielenia się poświęconym jakiem miał na Litwie dodatkową wymowę - jajko podzielone równo pomiędzy domowników zapewnić miało dostatek w domu. Poza tym jajka wykorzystywane są do "bitwy na jajka". Wygrywa ją ten, którego pisanka się nie stłucze. Oprócz święconki na stole królują wszelkiego rodzaju mięsa. Oczywiście wszystkie potrawy są robione własnoręcznie, gdyż duma każdej gospodyni nie pozwala jej czynić inaczej. Oprócz mięs podawana jest zupa z buraków i ogórków czyli chłodnik litewski oraz cepeliny - duże kule z ziemniaków nadziewane np. mięsem albo farszem grzybowym. Wśród łakoci, oprócz bab wielkanocnych, na stole koniecznie powinna być pascha - z białego sera z bakaliami. Często podawany jest "stulistkowiec” czyli tatarskie ciasto z makiem. Natomiast mazurki, typowe dla Polaków, na Litwie są mniej popularne.
Wielkanocne zabawy
Bardzo ważną tradycją, której hołduje się w pierwszy dzień Świąt Wielkanocnych, jest zabawa w toczenie jaj nazywana „kaczaniem jajek”. Znaczenie tego toczenia ma charakter symboliczny, gdyż chodzi o budzenie węży czyli mieszkańców głębi ziemi. „Kaczanie jajek” odbywa się na podwórku i może brać w nim udział wiele osób. Do toczenia jajek używa się kory z kawałka drewna i jest ona nazywana „łupkiem” czyli korytkiem, które stawia się w pozycji pochyłej. Każdy z uczestników gry puszcza jajko po pochyłości. Jeżeli jajko uderzy w inne jajko podczas toczenia się, automatycznie staje się "łupem".

Obecnie wiele z tych starodawnych zwyczajów jest nadal kultywowanych w trakcie Wielkanocy, choć zmieniła się nieco ich forma. Dzieci mogą brać udział w zabawach z udziałem poprzebieranych wielkanocnych zajączków. Szukają ukrytych jajek i słodyczy. Wierzą, że za dobre zachowanie obdarowane zostaną pięknymi pisankami, zaś niegrzeczne dzieci dostaną jajka bez ozdób – trochę to przypomina zabawę Halloween pochodzącą z Ameryki, która odbywa się w Dzień Wszystkich Świętych.

Czy wiesz, że te wszystkie dawne zwyczaje stara się kultywować w Polsce Stowarzyszenie Litewskiej Kultury Etnicznej w Puńsku, leżącym na samym polsko - litewskim pograniczu? Organizowane są tam warsztaty z wykonywania palm oraz pisanek według tradycji litewskiej. Oprócz tego odbywają się różne pokazy, gdzie są prezentowane dzieła Wielkanocne – wydarzenie to cieszy się dosyć sporo popularnością i jest wyrazem dużej sympatii pomiędzy Polakami a Litwinami.