Dzień Edukacji Narodowej jest polskim świętem oświaty i nauczycieli. Święto zostało ustanowione 27 kwietnia 1972 roku. Od 1982 roku na mocy ustawy Karty Nauczyciela obchodzone jest jako Dzień Edukacji Narodowej, choć potocznie nazywany jest
Dniem Nauczyciela. Upamiętnia on rocznicę powstania Komisji Edukacji Narodowej, którą zainicjował król Stanisław August Poniatowski. Pomysł ustanowienia święta, które nawiązuje do powstania KEN narodził się w środowisku Związku Nauczycielstwa Polskiego w 1952 roku. W Polsce również upowszechnia się zwyczaj obchodzenia święta nauczycieli 5 października - w dniu
Światowego Dnia Nauczyciela „Komisja nad Edukacją Młodzi Szlacheckiej Dozór Mająca” była pierwszym ministerstwem oświaty publicznej nie tylko w Polsce, ale również w Europie. Komisja przyczyniała się do reformy dotychczasowego szkolnictwa. Instytucja zorganizowała trzystopniowe szkolnictwo. Stopień pierwszy oznaczał szkoły parafialne (dla niższych stanów - chłopów i mieszczan), stopień drugi (powiatowe szkoły) przeznaczono rodzinom szlacheckim, zaś do szkół stopnia trzeciego (uniwersytety) uczęszczali najbardziej uzdolnieni. Komisja także wprowadziła wiele reform, na przykład opracowała nowe systemy nauczania, upowszechniła do nauki podręczniki w języku polskim oraz utworzyła instytucję opracowującą podręczniki i programy nauczania –Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych.
Corocznie w Dniu Edukacji Narodowej wręczane są pracownikom oświaty kwiaty oraz drobne upominki. Tego dnia w szkołach organizowane są uroczyste apele oraz gale na cześć pedagogów. Również 14 października wręczane są przez Ministra Edukacji Narodowej najbardziej zasłużonym nauczycielom specjalne nagrody, na przykład Medale Komisji Edukacji Narodowej, Krzyże Zasługi, a także Nagrody Ministra Edukacji Narodowej. W tym dniu podobne nagrody przyznawane są przez kuratoria, władze samorządowe i instytucje dydaktyczno-wychowawcze. Dzień Nauczyciela jest okazją do podziękowania pedagogom za ich codzienną prace oraz włożony wysiłek w nauczanie oraz wychowywanie dzieci.
Oświata w liczbach Wg. raportu GUS z 2019 r. wydatki publiczne na oświatę i wychowanie (przedszkola, szkoły podstawowe i średnie) w 2018 r. wyniosły 77,9 mld zł. (3,7% PKB). Wydatki te stale rosną - w 2003 r. było to ponad 30 mld, w 2006 już ponad 40 mld, w 2009 r. ponad 50 mld, w 2013 ponad 60 mld. W 2018 r. polskim systemem oświaty i wychowania było objęte ponad 1,5 mln dzieci, młodzieży i dorosłych.
Dane za rok szkolny 2018/2019:
- we wszystkich typach szkół: podstawowych, gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych, kształciło się 4,9 mln dzieci, młodzieży i dorosłych, co stanowiło 12,8% ludności kraju
- w szkołach zatrudnionych było 512,4 tys. nauczycieli (w przeliczeniu na pełne etaty)
- średnia liczba uczniów w oddziale w szkole wiejskiej wyniosła 15, podczas gdy w mieście 20
- przeciętna liczba uczniów przypadająca na 1 nauczyciela wyniosła 12 (13 w miastach, a na wsi – 11)
- 89,6% dzieci w wieku 3-6 lat uczestniczyło w różnych formach wychowania przedszkolnego (w miastach blisko 100%, na wsiach ponad 70%)
- działało 14584 szkół podstawowych, z tego 5909 w miastach i 8675 na wsi
- działało 1695 gimnazjów dla dzieci i młodzieży oraz dla dorosłych
- działało 7,6 tys. szkół ponadgimnazjalnych i ponadpodstawowych
Anegdota o dobrym nauczycielu Starzec spotyka młodego mężczyznę, który pyta:
- Czy mnie Pan pamięta ?
Starzec zaprzecza. Wówczas młody człowiek mówi mu, że był jego uczniem, a nauczyciel pyta:
- Co robisz? Czym zajmujesz się w życiu?
Młody człowiek odpowiada:
- Cóż... zostałem nauczycielem.
- Ach, jak dobrze, to zupełnie jak ja, nieprawdaż? - pyta staruszek.
- No tak. Właściwie, to zostałem nauczycielem dzięki Panu. Zainspirował mnie Pan swoją osobą .
Zaciekawiony starzec pyta młodego człowieka, kiedy zdecydował się zostać nauczycielem a on opowiada mu następującą historię:
- Pewnego dnia mój szkolny kolega przyszedł do szkoły z nowym, super zegarkiem, którego zapragnąłem.
- Ukradłem go więc, zwyczajnie wyjąłem z jego kieszeni.
- Niedługo potem kolega zauważył, że jego zegarek zaginął i natychmiast poskarżył się naszemu nauczycielowi, czyli panu.
- Wówczas zwrócił się Pan do klasy, mówiąc: „Zegarek tego ucznia został dziś skradziony podczas zajęć. Kto go ukradł, proszę go zwrócić ”.
- Nie zwróciłem go wtedy, nie chciałem tego zrobić.
- Wówczas zamknął Pan drzwi i powiedział nam wszystkim, żebyśmy wstali i stanęli w kręgu.
- Zamierzał pan przeszukać nasze kieszenie, jedną po drugiej, po kolei, aż zegarek zostanie znaleziony.
- Dodatkowo jeszcze kazał nam pan zamknąć oczy, ponieważ życzył Pan sobie odnaleźć zegarek tylko wtedy, gdy wszyscy będziemy mieli zamknięte oczy.
- Tak też uczyniliśmy.
- Chodził Pan od kieszeni do kieszeni, od ucznia do ucznia a kiedy przeszukiwał Pan moją kieszeń i znalazł zegarek, wyjął go Pan i mimo to, kontynuował Pan przeszukiwanie wszystkich kieszeni, a kiedy pan skończył, powiedział pan: „Otwórzcie oczy. Zegarek się odnalazł. ”
- Nikomu Pan o tym nie powiedział. Nigdy więcej Pan o tym nie wspomniał. Nigdy też nikt się nie dowiedział, kto ukradł zegarek.
- Tego dnia na zawsze ocalił pan moją godność.
- To był najbardziej haniebny dzień w moim życiu.
- Lecz był to także dzień, w którym postanowiłem nie zostać złodziejem czy też złym człowiekiem w szerokim tego słowa pojęciu. Nigdy nic mi Pan nie powiedział, ani nawet nie skarcił mnie Pan, nie wziął na stronę, aby dać mi lekcję moralną. Nigdy.
- Mimo tego, otrzymałem jasne przesłanie, odczytałem pana wiadomość bardzo wyraźnie.
- Dzięki Panu zrozumiałam, jak powinien postępować prawdziwy pedagog.
- Pamięta to Pan, profesorze?
Stary profesor przytaknął:
- Tak, pamiętam tą sytuację ze skradzionym zegarkiem, którego szukałem w kieszeniach wszystkich uczniów. Nie pamiętałem Ciebie, ponieważ wówczas, szukając zguby, również miałem zamknięte oczy.
To jest istota, esencja nauczania: "Jeżeli musisz kogoś poniżyć, by wzbudzić w nim chęć poprawy, nie masz pojęcia o nauczaniu".