Lato to prawdopodobnie najbardziej lubiana pora roku. Dzieci i młodzież zaczynają wtedy wakacje, dorośli urlopy wypoczynkowe. Poza tym cały okres letni sprzyja przyjemnym aktywnościom jak plażowanie, jazda na rowerze, grillowanie i wiele innych. Kiedy więc oficjalnie przypada pierwszy dzień lata?
Kiedy przypada pierwszy dzień lata?
Pod pojęciem pierwszy dzień lata rozumiemy dwa terminy: początek lata kalendarzowego i astronomicznego. Różnica pomiędzy nimi wynosi 1 lub 2 dni dni.
Pierwszy dzień lata kalendarzowego zawsze przypada
22 czerwca, natomiast początek lata astronomicznego uzależniony jest od przesilenia letniego, czyli momentu, w którym ziemia maksymalnie wychyla się w kierunku słońca. Jest to zarazem najdłuższy dzień w roku, a po nim następuje najkrótsza noc. Wraz z kolejnymi dniami sytuacja się odwraca i dni są krótsze. Na półkuli północnej jest to data między 20 a 22 czerwca - w
2025 roku jest to
21 czerwca. Koniec lata następuje w momencie
równonocy jesiennej, czyli między 22 a 23 września (również na półkuli północnej).
Pierwszy dzień lata – kiedyś i dziś.
Od czasów prehistorycznych przesilenie letnie było postrzegane jako znacząca chwila roku w wielu kulturach i było naznaczone świętami i rytuałami. Pierwszy dzień lata w wielu miejscach na świecie celebrowany jest z przytupem. W krajach anglosaskich jest to święto Midsummer, w germańskich Mittsommerfest, gdyż tradycyjnie w wielu regionach o klimacie umiarkowanym (zwłaszcza w Europie) przesilenie letnie jest postrzegane jako środek lata. W Polsce i innych państwach słowiańskich obchodzi się natomiast Noc Kupały. W ten sposób lato witali już nasi przodkowie, którzy rozpalali ogromne ogniska nazywane sobótkami, tańcząc przy tym i śpiewając. Dziewczęta puszczały w rzece wianki z zapalonymi świecami, w nadziei, że jakiś kawaler wyłowi je z wody. Miało to zapowiadać szybkie zamążpójście. Stąd Noc Kupały nazywana jest czasami słowiańskimi Walentynkami.
Folklor i słowiańskie wierzenia religijne
Wiele obrzędów związanych z tym świętem jest związanych z rolą wody w płodności i rytualnym oczyszczeniu. Wynika to ze starożytnych obrzędów Kupały. W dzień Kupały młodzi ludzie przeskakują płomienie ognisk w rytualnej próbie odwagi i wiary. Niepowodzenie zakochanej pary w ukończeniu skoku, trzymając się za ręce, jest oznaką ich przeznaczenia.
Istnieje starożytne wierzenie Kupały, że wigilia Iwana Kupały to jedyna pora roku, kiedy kwitną paprocie. Dobrobyt, szczęście, wnikliwość i moc spadają na każdego, kto znajdzie kwiat paproci . Dlatego tej nocy mieszkańcy wioski wędrują po lasach w poszukiwaniu magicznych ziół, a zwłaszcza nieuchwytnego kwiatu paproci.
Tradycyjnie niezamężne kobiety, których symbolem są girlandy we włosach, jako pierwsze wchodzą do lasu. Za nimi idą młodzi mężczyźni. Dlatego poszukiwanie ziół i kwiatu paproci może doprowadzić do rozkwitu relacji między parami w lesie.
Jednak biologicznie paprocie nie są roślinami okrytozalążkowymi (roślinami kwitnącymi) i rozmnażają się przez zarodniki - nie mogą kwitnąć.
Zwyczaje naszych przodków zachowały się do czasów współczesnych – z okazji pierwszego dnia lata w wielu polskich miastach i miasteczkach organizowane są imprezy plenerowe i festyny rodzinne. Chętni mogą więc posłuchać koncertów gwiazd muzyki, wziąć udział w warsztatach wyplatania wianków, grach terenowych czy przekąsić coś dobrego. Jedna z największych imprez na powitanie lata odbywa się w Warszawie – Wianki nad Wisłą. W ramach tego wydarzenia oprócz koncertu, pokazów sztucznych ogni organizowane są regaty, piknik świętojański czy wodowanie wianka. Przy tym należy podkreślić, że Noc Kupały to święto pochodzenia pogańskiego. Kościoły chrześcijańskie od wieków próbowały wykorzenić z kultury obchody Sobótki, stąd często przy obchodach przesilenia letniego wymienia się obok noc świętojańską tj. Wigilię św. Jana obchodzoną z 23 na 24 czerwca.
Przesilenie letnie
Przesilenie letnie na półkuli północnej (zwane też często przesileniem czerwcowym) występuje wtedy gdy biegun północny ma swój maksymalny przechył w stronę Słońca. W czasie przesilenia letniego Słońce pokonuje najdłuższą drogę na niebie, dlatego w tym dniu jest najwięcej światła dziennego. W obrębie koła podbiegunowego w okresie przesilenia letniego panuje ciągłe światło dzienne. Zgodnie z astronomiczną definicją pór roku, przesilenie letnie również wyznacza początek lata, które trwa do równonocy jesiennej.
Po przesileniu Słońce wydaje się zmieniać kierunek i wracać w przeciwnym kierunku. Ruch, o którym tu mowa, to pozorna droga Słońca, gdy ogląda się jego pozycję na niebie o tej samej porze każdego dnia, na przykład w lokalne południe. W ciągu roku jego ścieżka tworzy rodzaj spłaszczonej ósemki, zwanej analemmą. Oczywiście samo Słońce się nie porusza (chyba że weźmie się pod uwagę jego własną orbitę wokół galaktyki Drogi Mlecznej); zamiast tego ta zmiana pozycji na niebie, którą zauważamy na Ziemi, jest spowodowana nachyleniem osi Ziemi, gdy obiega ona Słońce, a także eliptyczną, a nie kołową orbitą Ziemi.
Ciekawostki o przesileniu
Chociaż dzień przesilenia jest najdłuższym dniem w roku, najwcześniejsze wschody słońca w roku mają miejsce przed przesileniem letnim. Dokładny czas będzie zależał częściowo od szerokości geograficznej: na środkowych szerokościach geograficznych półkuli północnej występuje około tygodnia wcześniej niż przesilenie czerwcowe. Przyczyna czasu wschodów słońca jest związana z nachyleniem osi obrotu Ziemi i eliptyczną (a nie kołową) orbitą Ziemi. Natomiast najpóźniejsze zachody słońca, nastąpią kilka dni po przesileniu, także w zależności od szerokości geograficznej.
Słońce faktycznie zachodzi wolniej w czasie przesilenia, ponieważ zajście poniżej horyzontu zajmuje więcej czasu? Jest to związane z kątem zachodzącego słońca. Im dalej Słońce zachodzi na horyzoncie od zachodu, tym płytszy kąt zachodzi. I odwrotnie, jest szybciej w równonocy lub w jej pobliżu. Podsumowując, ciesz się tymi długimi romantycznymi letnimi zachodami słońca w czasie przesilenia lub w jego pobliżu!