Styczeń

Nazwa pierwszego miesiąca w roku w większości języków europejskich wywodzi się z tradycji łacińskiej. Istnieje jednak kilka wyjątków, do których należy m. in. Polska.

Według wybitnego historyka literatury i kultury polskiej Aleksandra Brücknera nazwa odnosi się do „tyki”, które w tym czasie sporządzali gospodarze. Inna wersja wskazuje na słowo „stykać się”, nawiązujące do tego, że styczeń to przełom nowego i starego roku. Styczeń być może pochodzi od słowa „stygnąć”, ze względu na panujące wówczas siarczyste mrozy. Taka etymologia występuje w języku białoruskim. W języku staropolskim styczeń nazywano również „tyczniem”, „godnikiem” (w sensie miesiąc Godów) „ledniem” (od lodu).

W większości państw europejskich nazwa ma swoje źródło w łacińskim wyrazie „ianua”, czyli „drzwi”. Drzwi symbolizują przejście w nowy rok i nowy początek. W mitologii rzymskiej styczeń poświęcony był Janusowi. To potężne bóstwo, jedno z najważniejszych w starożytnym Rzymie. Był bogiem wszelkich początków oraz opiekunem drzwi, bram, przejść i mostów. Głównym jego świętem był pierwszy dzień roku, kiedy Rzymianie składali sobie życzenia, drobne podarki oraz powoływali urzędników. Warto dodać, że Janus nie miał swojego odpowiednika w mitologii greckiej czy nordyckiej, stąd etymologia łacińska bezpośrednio przyjęła się w wielu krajach m.in.: Francja „janvier”, Hiszpania „enero”, Niemcy „Januar”, Portugalia „janeiro”, Szwecja „januari”, Włochy „gennaio”, Wielka Brytania i kraje angielskojęzyczne „January” czy Grecja, gdzie styczeń to „iανουάριος” („ianouários”).

Polska nazwa pierwszego miesiąca, która nie pochodzi od boga Janusa, to niejedyny wyjątek. W języku czeskim styczeń nazywa się „leden”, czyli „lód". W chorwackim nazwa „siječanj” najprawdopodobniej pochodzi od słowa „cut", co miałoby mieć związek z wycinką drzew na drewno opałowe lub oczyszczaniem działek ze starych pni, by na wiosnę zasiać nowe drzewa. Turecka nazwa miesiąca „ocak" to w wolnym tłumaczeniu „miejsce gdzie płonie ogień”, np. „kominek". W języku litewskim styczeń to „sausis“ od słowa „suchy", ponieważ na Litwie w tym miesiącu dominuje suchy śnieg. W języku fińskim „tammikuu” dosłownie oznacza „miesiąc dębu". Jest to nawiązanie do tego, że drewno pozyskane w styczniu jest szczególnie mocne. Słowo „tammi” dawniej oznaczało również „oś" lub „rdzeń", więc fiński styczeń bywa też określany jako „miesiąc rdzenia zimy". We współczesnym języku chińskim i japońskim miesiące kalendarza gregoriańskiego są po prostu oznaczone liczbami, zgodnie z tym styczeń to numer jeden. W starożytnym japońskim kalendarzu księżycowym styczeń nosił nazwę „mutsuki”, co można przetłumaczyć jako „miesiąc uczucia”.


1 styczeń to najhuczniejszy dzień w wielu miejscach na świecie. Ludzie świętują nadejście nowego roku, tańczą, puszczają fajerwerki i piją szampana. Tradycja witania Nowego Roku narodziła się w 1000 roku. Wierzono, że właśnie wtedy smok Lewiatan, uwięziony w lochach Watykanu, zabije ludzkość. Przed północą wielu wiernych modliło się w oczekiwaniu na bestię. Lewiatan jednak nie pojawił się, a szczęśliwa ludność świętowała ocalenie do białego rana. Dzisiejsze nazwy zabaw i balów odbywających się na przełomie grudnia i stycznia pochodzą od imienia papieża Sylwestra, który był wtedy zwierzchnikiem Kościoła.

Styczeń jest pierwszym miesiącem w kalendarzu juliańskim i gregoriańskim, ale w pierwotnym kalendarzu rzymskim był nim marzec. Dopiero około 713 roku p.n.e. król Numa Pompiliusz dodał styczeń i luty.

Jest miesiącem zimowym na półkuli północnej, a letnim na południowej. W przypadku północy to średnio najzimniejszy okres i drugi miesiąc zimy, na południu to z kolei najcieplejszy okres i drugi miesiąc lata.

Kamieniem symbolem dla stycznia jest granat, który reprezentuje stałość. Szczęśliwym kwiatem jest natomiast goździk lub przebiśnieg. Znaki zodiaku obowiązujące w styczniu to Koziorożec i Wodnik.